Suche oko czyli Zespół Suchego Oka

Zaburzenia filmu łzowego spowodowane nieprawidłowościami w ilości jak również jakości produkowanych łez są przedmiotem badań od przeszło 50 lat. Era popularyzacji soczewek kontaktowych i znaczne zwiększenie ich dostępności dla pacjentów przyczyniła się do sformułowania w 1994 roku definicji Zespołu Suchego Oka (ZSO). 

Niedostateczne wydzielanie łez lub ich nadmierne parowanie powodują uszkodzenie powierzchni oka co skutkuje uczuciem dyskomfortu określanym jako Zespół Suchego Oka (ZSO). U około 30% pacjentów powyżej 40 roku życia obserwowane jest zmniejszenie ilości wydzielanych łez, a u 20% wszystkich wizyt w gabinetach okulistycznych jest wynikiem dolegliwości spowodowanych przez ZSO.

U około 30% pacjentów 

powyżej 40 roku życia

obserwowane jest

zmniejszenie ilości

wydzielanych łez

Film łzowy

Podstawową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu aparatu ochronnego oka stanowi film łzowy będący kompozycją trzech składowych :
->  Najbardziej zewnętrzna warstwa lipidowa produkowana przez gruczoły Meiboma oraz Zeissa ogranicza parowanie łez z powierzchni oka, w jej składzie występują estry, wolne kwasy tłuszczowe oraz trójglicerydy.

->  Środkową warstwę wodnistą stanowiącą około 98% grubości filmu łzowego produkują gruczoł łzowy oraz gruczoły łzowe dodatkowe Wolfringa i Krausego. Dzięki obecności lizozymu, immunoglobulin i laktoferyny zapewnia ona właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne.

-> Wewnętrzna warstwa śluzowa stanowiąca około 0,5% grubości, jest wydzielana w głównej mierze przez komórki kubkowe spojówki i w niewielkiej ilości przez nabłonek rogówki. Ta cienka warstwa, szczelnie przylegająca do powierzchni oka, warunkuje prawidłowy kontakt filmu łzowego z rogówką i spojówką. Fizjologiczna grubość filmu łzowego to 6 do 10 mm.

Do głównych funkcji filmu łzowego zaliczamy kształtowanie powierzchni rogówki, będąca warunkiem wyraźnego widzenia, nawilżenie oka, transport metabolitów, w tym dostarczenie tlenu i odbiór dwutlenku węgla z rogówki oraz usuwanie substancji drażniących z powierzchni oka.

Przyczyny i objawy ZSO

Najczęstszymi dolegliwościami zgłaszanymi przez pacjentów są :

• uczucie obecności ciała obcego lub piasku pod powiekami, 

• kłucie oraz dyskomfort,

• okresowy spadek ostrości wzroku,

• przymglenie widzenia,

• światłowstręt,

• uczucie zmęczenia oczu które nasila się po zadziałaniu czynników drażniących takich jak ostre światło słoneczne, czy wiatr

• nadmierne łzawienie

Zdarza się, że do powyższych dolegliwości dołączają się również :

• swędzenie powiek i ich brzegów

• zgrubienie i zaczerwienie brzegów powiek

• łuski, strupki na brzegach powiek i rzęsach lub zaschnięta wydzielina

• uczucie ocierania powierzchni oka przy ruchach powiek.

Zmęczenie oczu

Zaczerwienienie i swędzenie brzegów powiek

Uczucie piasku pod powiekami, swędzenie oczu

Nadmierne łzawienie

Światłowstręt

 Łuski i strupki na brzegach powiek i rzęsach, widoczna zaschnięta wydzielina 

To nietypowe ale stosunkowo rzadko pacjenci zgłaszają suchość oczu !!! 

Typowe dla ZSO jest okresowe występowanie objawów ze szczególnym nasileniem w godzinach nocnych i rannych.

Blisko 80% przypadków ZSO spowodowanych jest zaburzeniami w środkowej warstwie wodnej będącymi wynikiem nieprawidłowości gruczołu łzowego lub jego dróg wyprowadzających. Przeważająca ilość nieprawidłowości ma charakter nabyty i jest rezultatem stanów zapalnych lub chorób autoimmunologicznych.

Przyczyną ZSO mogą być leki stosowane miejscowo lub ogólnie, betablokery przyjmowane w chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu tętniczym lub miejscowo w jaskrze, leki przeciwzapalne, leki psychotropowe, moczopędne, przeciwpasożytnicze i stosowane w terapii zespołu Parkinsona. 

Objawy zespołu suchego oka mogą także wystąpić w późnych stadiach zapaleń wirusowych spojówek i rogówki, jako skutek uszkodzenia czuciowych zakończeń nerwowych powierzchni oka. Uszkodzenia gruczołu łzowego będącego skutkiem zabiegów chirurgicznych w przypadku występowania guzów oczodołu, a także jako efekt uboczny radioterapii.

Uszkodzenie włókien przywspółczulnych oraz czuciowych zakończeń nerwowych nabłonka rogówki, do których dochodzi w pierwszych fazach cukrzycy jest przyczyną dolegliwości ocznych u 50% diabetyków. 

Odrębną grupą pacjentów są użytkownicy soczewek kontaktowych, nieprawidłowa higiena, większe narażenie na czynniki patogenne oraz zaburzenia czucia rogówkowego u tych pacjentów zwiększają ryzyko wystąpienia ZSO.

Diagnostyka

Szerokie spektrum objawów, różnice w nasileniu zmian oraz niecharakterystyczne dolegliwości mogą utrudnić postawienie jednoznacznej diagnozy ZSO. Okulista może dostrzec zaczerwienienie spojówek, śluzową wydzielinę oraz zmiany nabłonka rogówki. Ponadto przerwanie menisku łez na brzegach dolnych powiek może odpowiadać ograniczeniu ilości produkowanych łez. 

Najbardziej rozpowszechnionym i prostym do wykonania w każdym gabinecie okulistycznym badaniem diagnostycznym pozwalającym stwierdzić defekt wydzielania łez jest test Schirmera. Przeprowadza się go bez zastosowania kropli znieczulających. Wykonuje się go umieszczając na 5 minut pasek bibuły z zaznaczoną podziałką milimetrową w okolicy kąta bocznego oka. Zwilżenie bibułki na długości powyżej 15 mm świadczy o prawidłowej produkcji łez, poniżej 5 mm odpowiada zaawansowanym zaburzeniom. Badanie powinno przeprowadzić się dla obojga oczu, pamiętając, że prawidłowy wynik nie wyklucza patologii filmu łzowego.

Test przerwania ciągłości filmu łzowego przeprowadza się podając do worka spojówkowego kroplę fluoresceiny i obserwując w świetle mikroskopu powstanie ubytków fluoryzującej powierzchni filmu. Pacjentowi poleca się powstrzymanie mrugania, a interpretacje przeprowadza się po kilkukrotnym powtórzeniu testu. Jeśli zmiany zostaną zaobserwowane w czasie krótszym niż 10 sekund świadczy to o ZSO.

Leczenie

Leczenie pacjenta z ZSO często polega na współpracy okulisty z endokrynologiem, onkologiem, reumatologiem czy hematologiem.

Należy zauważyć , że pozytywne rezultaty odnoszone są również dzięki zmianom niehigienicznego trybu życia i poprawie warunków otoczenia.

Popularną substancją, używaną do produkcji sztucznych łez, charakteryzującą się najdłuższym czasem przylegania do powierzchni rogówki jest kwas hialuronowy (HA)

Ten naturalnie występujący w ludzkim organizmie związek posiada właściwości zbliżone do mucyny, dzięki czemu szczelnie przylega do powierzchni oka i nie daje się usunąć podczas mrugania. Niebagatelną rolę odgrywa tu dieta bogata w witaminę A i niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. 

Na polskim rynku wyrobów farmaceutycznych oprócz licznych preparatów sztucznych łez można znaleźć też preparaty doustne stanowiące przydatne i skuteczne leczenie w walce z objawami ZSO.

Źródło:

"Twoje Oczy" Magazyn dla Lekarzy Nr 1/2013